UNIDADE 0: CULTURA CIENTÍFICA.
0.1 - CIENCIA E CULTURA.
A lo largo de la historia, tal vez como consecuencia del nacimiento del humanismo en el
Renacimiento, se ha venido dividiendo el conocimiento humano en las llamadas dos cul-
turas: la humanística y la científica. Aunque tenga poco sentido dividir hasta el extremo
de separar unos conocimientos de otros como si nada tuvieran que ver entre sí, la idea
de que lo cultural se refiere solamente a la literatura, la filosofía, la historia, el arte, etc.,
hace que la ciencia aparezca como una actividad que produce un conocimiento diferen-
te o separado de la cultura. Algunos autores han denunciado el antropocentrismo que
supone esta concepción y la falta de objetividad para conocer la realidad. Un ciudadano
del siglo XXI no puede prescindir de los conocimientos científicos para opinar y partici-
par en decisiones importantes que le afectan.
Un ejemplo claro se produce en el sobrecaso de la Antropología. La que lleva el adjetivo de fí-
sica, se encarga del estudio de la evolución humana y de las características biológicas de
nuestra especie. La llamada Antropología social estudia las diferentes culturas; es decir,
su punto de vista es etnográfico y no biológico. ¿Hasta qué punto tiene sentido separar
así lo que en realidad está tan íntimamente unido?
0.2 - MÉTODO CIENTÍFICO.
La ciencia es una forma de aproximación a la realidad que se caracteriza por su precisión y su objetividad. Consiste en la adquisición de conocimientos mediante la observación y la experimentación.
El proceso mediante el cual los científicos adquieren nuevos conocimientos se conoce como método científico. En él podemos distinguir ocho etapas:
1. Identificación del problema Parte de las observaciones iniciales del investigador. Búsqueda de información Para ver si el problema ha sido previamente investigado y si tiene ya una respuesta.
2. Planteamiento de una hipótesis de trabajo Posible respuesta al problema basada en la información disponible.
3. Experimentación y/u observación Diseño de experimentos que proporcionen una información útil. Se hacen nuevas observaciones y se registran nuevos datos.
4. Análisis de los datos obtenidos Se propone un modelo o teoría que explique todas las observaciones.
5. Revisión de la teoría Nuevos experimentos y observaciones para probar las predicciones basadas en la teoría.
Tras estas nuevas observaciones se pueden dar tres situaciones: a) Probamos que la teoría es correcta. b) Comprobamos que es inexacta = requiere modificaciones. c) Abandonamos la teoría por ser incorrecta = necesitamos plantear una nueva hipótesis.
6. Publicación de los resultados Para que sean accesibles a toda la comunidad científica. 7. Verificación por otros investigadores Los experimentos deben poder ser reproducidos por otros investigadores y hacerles llegar a las mismas conclusiones para que la teoría reciba una aceptación general.
UNIDADE 1: XEOLOXÍA 1.
1.1 - INTRODUCIÓN.
UNIDADE 3: VIDAE EVOLUCIÓN.
3.1 - DOUS GRANDES CIENTÍFICOS.
UNIDADE 4: A INFORMACIÓN XENÉTICA
Cuarta parte: OS XENES.
Fíxate
na imaxe da terceira parte. Se chama cariotipo e representa os
cromosomas colocados polo orde que atoparíamos nunha célula
humana. Observa que están por parellas, que teñen distintas formas e tamaños e que os dous membros
dunha parella son iguais, excepto na parella 23 onde son diferentes. Fíxate que cada cromosoma ten unhas
raias claras e escuras, cada raia representa un conxunto máis ou menos numeroso de xenes.
E, que é un xén.? Xa temos falado nestes cuestionarios que a información xenética, é dicir, a información de
como somos cada un de nos (fisicamente, funcionalmente e incluso mentalmente) está no ADN. Tamén
estudamos que os cromosomas son ADN “compactado” para poderse repartir cando unha célula se divide.
Pois ben, un xén. é un anaco de ADN que leva a información dun carácter, por exemplo, se temos os
ollos azuis (carácter físico) se padecemos diabetes (carácter fisiolóxico) ou se temos unha forma de
ser determinada (carácter mental).
Por que os dous cromosomas dunha parella parecen iguais? Porque cando se uniu o espermatozoide do pai
e o óvulo da nai para formar a primeira célula do que, có tempo, sería eu, cada unha das células sexuais
aportou un dos cromosomas da parella. Por tanto eu teño xenes (información dos carácteres) da miña
nai eo meu pai.
Pero non toda a información que levan os xenes aparece en min, as veces un xen “tapa” a información do
outro, por exemplo, imaxinemos ca miña nai tiña o pelo loiro e o meu pai negro, dise enton que ese xen
controla a cor do pelo, e que nel hai dúas posibilidades ou alelos: cor de pelo loiro e cor de pelo negro.
Pois ben o alelo negro “tapa” ao loiro, de xeito que o máis probable é que eu teña o pelo negro. Noutras
ocasións os dous alelos “mandan” por igual é o resultado é unha mestura deles.
Contesta:
1- Con respecto ao cariotipo, cal é o sexo desa persoa? Por que?
2- Observas algunha alteración no cariotipo? Busca en internet unha enfermidade relacionada cos
cromosomas.
3- Xa sabes que nas nosas células temos 46 cromosomas. Hai algunha célula que non o cumpre?
Razoa a resposta.
4- Cal é a diferencia entre xen e alelo?.
5- Busca información sobre o Proxecto Xenoma Humano. Indica as súas características.
6- Que é unha mutación? Cal soe ser a súa consecuencia?
Terceira parte: O ADN E OS CROMOSOMAS.
Lembras a “madeixa de fíos” do cuestionario anterior? Xa sabes que cada un deles é unha molécula de
ADN. Pero cando a célula vai a reproducirse (ou dividirse, neste caso é o mesmo) os seus orgánulos teñen
que dividirse tamén. Como o ADN está no núcleo imos a estudar o que lle pasa a este.
O núcleo non se pode dividir sen máis, xa que a “madeixa de fíos”, que son moi delicados e están
enrolados uns noutros, romperían mal. Polo tanto previamente a producirse a división cada fío debe de
“condensarse”. Para entendelo podes facer unha experiencia: colle un fío entre as dúas mans e xírao por un
extremo mantendo o outro sen xirar. Observa que o fío vaise retorcendo, cada vez ten menos lonxitude e
parece máis groso. Algo parecido lle pasa a cada cadea de ADN, que vaise “condensando” e, ao aspecto
resultante, chamámoslle cromosoma.
Logo deste procesos as cadeas de ADN son máis resistentes e deixan de estar enroladas, de feito
sepáranse, como se desfixéramos a madeixa. Podemos observar entón cantos cromosomas hai no
núcleo e o seu aspecto. Veremos entón que, polo xeral, os cromosomas en vez de ter forma de I teñen
un aspecto de X. Pero por que?
A resposta é que, antes de que teña lugar a condensación, cada cadea de ADN duplícase, é decir,
fai unha copia idéntica de si mesma. Agora xa está todo preparado para a división do núcleo e da célula.
Ao conxunto de cromosomas que ten unha célula se lle chama cariotipo. Todas as células dun ser
vivo teñen os mesmos cariotipos. Na especie humana o cariotipo esta formado por 46 cromosomas, 23 deles
proceden da nai e os outros 23 do pai.
Unha das parellas determina o sexo do individuo. Se os dous cromosomas da parella son iguais o
sexo será muller, se son distintos será home.
Contesta:
1- Que quere dicir cas cadeas de ADN condénsanse? cal é o resultado?
2- Por que os cromosomas teñen aspecto de X? Son as X sempre iguais?
3-
Busca tres exemplos de cariotipos doutras especies moi diferentes
indicando o seu número de cromosomas. Hai algunha relación entre este
número e o complexa que sexa a especie.
4- Que representa o debuxo de abaixo?. Cal é o sexo dese individuo?.
5- Se o individuo padecera o síndrome de Down, como sería o seu cariotipo?
Segunda parte: O NÚCLEO E O ADN.
As células que constitúen aos seres vivos (tanto se son unicelulares como pluricelulares) levan no seu
interior unha ou máis moléculas de ADN onde vai “escrita” toda a información de como son eses seres.
Nas células eucariotas o ADN (ácido desoxirribonucleico) esta no interior do núcleo e o seu aspecto
normal, ao microscopio, semella unha “madeixa de fíos”. A esta “madeixa” lle chamamos cromatina. Cando
aumentamos o seu tamaño obsérvase que cada fío é, en realidade, unha molécula de ADN. Dependendo do
tipo de ser vivo a “madeixa” estará formada por máis pu menos fíos, é dicir, no núcleo observaremos máis
ou menos ADN.
O ADN (ácido desoxirribonucleico) é unha cadea dobre, enrolada en espiral, que asemella unha
“escaleira”. Nos “peldaños” desta é onde está realmente a información do ser vivo e os forman catro pequenas
moléculas chamadas bases nitroxenadas. Son a adenina (A), guanina (G), citosina (C) e timina (T).
Tódolos seres vivos teñen as mesmas bases nitroxenadas, pero entón a pregunta é: como é posible que
con catro bases nitroxenadas podamos ter toda a información dun ser vivo? Pensa que cando falo de
información me refiro a cousas como: cal vai a ser a cor dos ollos ou do pelo, a tendencia a engordar, se
padecerá ou non unha enfermidade hereditaria, se padecerá depresións ... e moitísimas máis.
Pois, aínda que pareza imposible, a información vai depender de como se ordenen esas catro bases
nas distintas cadeas de ADN que hai no núcleo. Pero iso o veremos noutro cuestionario.
Contesta:
1- Define molécula? Que compoñentes ten unha molécula de ADN?
2- Que é a cromatina? Por que está formada?
3- O primeiro debuxo representa o ADN. Observa que, ademais das bases nitroxenadas hai outros
compoñentes, cales? Como se emparellan as bases?
4- O segundo debuxo representa unha célula: que tipo de célula é? Indica as partes.
5- O terceiro debuxo representa unha foto dun núcleo. Baseándote no debuxo anterior indica os seus
compoñentes.
Primeira parte: REPRODUCIÓN ASEXUAL E SEXUAL.
Tódolos seres vivos están formados por células. As moitas funcións que realizan as células, e que se
poden simplificar e nutrición, relación e reprodución, son a causa das funcións que teñen os seres
vivos. Un exemplo do anterior é a reprodución que, tanto en células como en organismos pluricelulares, ten
dúas variantes: asexual e sexual.
Reprodución asexual.
Apareceu coas primeiras formas de vida que xurdiron na Terra. É a máis antiga, a máis sinxela e a que
está máis estendida. Para a maioría dos seres vivos é a única forma de reprodución. Nos seres pluricelulares
como a especie humana segue sendo a forma de reprodución celular máis importante e emprégase para
medrar, engordar, repoñer as células que se perden por morte natural das mesmas ou por morte accidental
cando nos facemos unha ferida.
A reprodución asexual nas células dos seres pluricelulares consiste basicamente en formar a
partir dunha célula “nai” dúas células “fillas” idénticas entre si e idénticas á célula nai. Para facelo
cada célula ten que dividir o seu citoplasma e, o que é máis importante, o seu núcleo xa que nel vai a
información xenética desa célula. A división do núcleo chámase MITOSE.
Reprodución sexual.
Cando a vida levaba 1500 millóns de anos na Terra apareceu a reprodución sexual. Xurdiú para
solucionar un grave problema: na reprodución asexual os fillos eran iguais aos pais e polo tanto non se
formaban novas especies. En outras palabras se só houbera reprodución sexual hoxe en día, na Terra,
unicamente habería células primitivas.
A reprodución sexual necesita de dous individuos, pai e nai. Cada un deles aporta a súa
información xenética e coa mestura destas faise un novo ser, o fillo, que é diferente dos seus pais e
doutros fillos.
A reprodución sexual nas células dos seres pluricelulares consiste na formación de células
sexuais ou gametos onde cada gameto leva unha información xenética. Logo os gametos uniranse para
formar un novo individuo. Para facelo cada célula ten que dividir citoplasma e núcleo. A división do núcleo
chámase MEIOSE.
Contesta:
1- Que quere dicir que “as funcións que realizan as células, son a causa das funcións que teñen os
seres vivos”
2- Compara a reprodución asexúal e a sexual contestando en cada caso:
a. Cantos proxenitores se necesitan en cada caso?
b. Como son as células da descendencia, iguais ou distintas entre si?
c. Na especie humana como chamamos as células sexuais en machos e en femias?
3 – Define mitose. Cando se utiliza?
4 – Define meiose. Cando se utiliza?
